گردشگردی سلامت در ایران و جهان

گردشگری سلامت چیست؟

طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری (WTO - World Tourism Organization) گردشگری سلامت استفاده از خدماتی می‌باشد که به بهبود یا افزایش سلامتی و در نتیجه افزایش روحیه فرد منجر می‌شود، در این امر استفاده و کمک از مداخلات پزشکی، حتی استفاده از آب‌های گرم و معدنی یا آب و هوا نیز می‌تواند موثر باشد؛ البته زمانی گردشگری سلامت نام می‌گیرد که شخص در مکانی تحت درمان قراربگیرد که 24 ساعت با محل سکونت خود فاصله داشته باشد.

به طور کلی صنعت گردشگری به دلیل تاثیر شگرفی که در ورود ارز به کشورها دارد، بعد از صنعت نفت و خودروسازی در مرتبه سوم قرار می‌گیرد؛ در بعضی از کشورها درآمد حاصل از گردشگری سلامت حدود 3 برابر بیشتر از گردشگری معمول است. این صنعت هر روز در حال گسترش و پیشرفت است و به چندین شاخه تخصصی تقسیم می‌شود.

تاریخچه گردشگری سلامت

تاریخچه گردشگری سلامت نزدیک به 5000 سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. اولین مردمی که در زمینه گردشگری سلامت پیشگام شدند، هندوستان با طب آیورودا و یوگا بوده است. بعدها یونانی‌ها با ساخت معبدی به نام معبد آسکلپیوس یا اسقلبیوس (Aesculapius) (ایزدگونه پزشکی و درمان یونان باستان) نخستین مرکز سلامتی را به تمام مردم دنیا معرفی کرند.

اما شاید معروف‌ترین نمونه درمان طبیعی که در نظر عموم شناخته شده، چشمه‌های آب گرم است؛ رومی‌ها اولین کسانی بودند که با استفاده از این چشمه‌های آب گرم، حمام‌هایی به نام ترمی (thermae) ساختند که هم جنبه درمانی داشته و هم جنبه تجاری و اجتماعی برای اشراف و طبقه مرفه آن دوران.

این چشمه‌های آب گرم در ژاپن اونسن (Onsen) نام دارند که هنوز هم کارایی داشته و حتی قوانین بسیار سختی نیز برای ورود و استفاده از آنها وجود دارد، مانند نداشتن تتو، آهسته و آرام صحبت کردن، نداشتن موبایل و وسایل الکترونیک و ...

در ایران گردشگری سلامت در زمان ابوعلی سینا شکل گرفت؛ ولی آنچه که امروزه به عنوان گردشگری سلامت در ایران شناخته می‌شود، در سال 1382 توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری عملی شد.

انواع گردشگری سلامت

گردشگری سلامت بر اساس حوزه یا مکان ارائه خدمات و نوع خدمت ارائه شده به 2 دسته و چندین زیر گروه تقسیم می‌شود :

الف- حوزه ارائه خدمات

1-   برون مرزی

معالجه بیمار از کشور مبدا (کشور بیمار) به کشور مقصد

2-   ورودی

بازگشت بیمار (مهاجر) از کشور مقصد یا کشور خارجی به کشور خود بیمار

3-   سفر از یک شهر به شهر دیگر درون کشور

ب- انواع گردشگری سلامت بر اساس خدمت ارائه شده

1-     گردشگری پزشکی (Medical Tourism)

به طور کلی گردشگری پزشکی یکی از معمول‌ترین و در عین حال حیاتی‌ترین نوع، در بین انواع گردشگری سلامت است. آنچه که در این نوع گردشگری برای هر کشوری مهم است تا بتواند نسبت به بقیه کشورها در این زمینه برتری بگیرد، عبارتند از :

• پزشکانی با تجربه کافی و سواد علمی بالا
• بیمارستان و کلینیک‌های مجهز و استاندارد با تجهیزات پزشکی بروز و کارآمد
• زیرساخت درمانی – نظارتی
• قوانین سخت و قابل الاجرا در نظارت پزشکی

هر زمانی که کشوری بتواند تمام این موارد را در حد مطلوب آماده سازد، مرحله بعدی ورود به گردشگری پزشکی است.

از این قسمت می‌توان به حساسیت‌ فوق العاده گردشگری پزشکی پی برد، چون مستقیم با جان انسان‌ها در ارتباط است.

خدماتی که در گردشگری پزشکی ارائه می‌شود، به طور کلی شامل موارد زیر است :

عصب شناسی - غده شناسی - چشم پزشکی – کاردیولوژی - زنان، لقاح مصنوعی، طب پیشگیرانه - ارتوپدی - انواع کاشت مثل کاشت مو – بازسازی پلاستیکی – مبارزه با پیری

2-     گردشگری تندرستی (Wellness Tourism)

در این دسته از گردشگری سلامت بر خلاف نوع اول خبری از جراحی و بستری نیست؛ می‌توان گفت که در بیشتر موارد افرادی که از این نوع گردشگری استفاده و استقبال می‌کنند، بیماری جسمی ندارند. این نوع گردشگری در حقیقت ماهیتی چند بعدی دارد که به حفظ، تقویت و در نهایت تشدید سلامتی منجر می‌شود. طبق سرشماری موسسه جهانی تندرستی، این گونه افراد برای خرج کردن هیچ گونه محدودیتی قائل نمی‌شوند، پس می‌توانند برای کشور هدف بسیار درآمدزا باشند، اما در مقابل انتظارات بسیاری نیز دارند که باعث هزینه بسیاری برای رفع آنها در آن کشور می‌شود، برای مثال اقامت در هتلی با هزینه 5000 دلار برای یک شب!! هم سودآوری بالایی دارد، هم در مقابل و به طور موازی فراهم کردن این سفارشات.

خدماتی که در گردشگری تندرستی ارائه می‌شود، به طور کلی شامل موارد زیر است :

یوگا، مراقبه، درمان‌های اسپا جهت کاهش استرس، سم زدایی، پیگیری یک رژیم غذایی ارگانیک و سالم، انواع فعالیت‌های ورزشی مانند پیاده روی، اسکی و ... که آنها را از انفعال و بی‌تحرکی جدا کند، ماساژ و ...

و به طور کلی حفظ عادت‌هایی که سبک زندگی سالم را برایشان به ارمغان آورد.

3-     گردشگری زیبایی

شاید یکی از لذت‌بخش‌ترین مسافرت‌ها همین نوع گردشگری باشد، جراحی یا درمانی که در قالب یک سفر صورت می‌گیرد. این نوع هم شامل خدمات زیبایی مثل رنگ مو می‌شود و هم عمل‌های جراحی زیبایی مثل کاشت مو، جراحی بینی، تزریق ژل، مرتب سازی دندان، پیکر تراشی و ... .

مهم‌ترین چیزی که باعث می‌شود، مردم برای گردشگری زیبایی به کشورهای دیگر ترغیب شوند، عبارتند از

• کیفیت بالای خدمات ارائه شده
• هزینه پایین خدمات
• استفاده از بیمه، زمانی که جراحی‌های زیبایی تحت پوشش بیمه محلی قرار نمی‌گیرند.

کشورهایی که مقصد این گروه از گردشگری سلامت هستند، باید دارای پزشکانی حاذق و تکنولوژی بروز باشند، اگرچه این یک هزینه بسیار بالایی برای چنین کشورهایی رقم می‌زند، اما در مقابل سود قابل توجهی از بیماران هم نصیب این کشورها می‌شود.

 4-     گردشگری طبیعت درمانی (Curative Tourism)

ماهیت اصلی این نوع گردشگری، درمان بعضی از بیماری‌ها و بهبود آنها است، اما با نظارت و مداخله پزشکی. در این دسته پس از این که بیماری شخص تشخیص داده شد، برای درمان به کشورها یا مناطقی سفر می‌کنند که تحت درمان با چشمه‌های طبیعی آب گرم، دریاچه‌های نمک، لجن درمانی، آفتاب درمانی و حمام گیاهی قرار بگیرند.

خدماتی که در گردشگری طبیعت درمانی ارائه می‌شود، برای بیماری‌هایی که در زیر نامبرده می‌شود، بیشتر کاربرد دارد :

بیماری‌های پوستی، تنفسی، آلرژی‌ها، برونشیت، روماتولوژی و ... حتی در بعضی موارد بیماری‌های قلبی – عروقی و گاهی بعضی از انواع سرطان.

طبیعت درمانی و جایگاه ایران در آن

با توجه به اهمیت و جایگاه طبیعت درمانی در گردشگری سلامت و افزایش قابل توجه مردم برای درمان بیماری‌ها با استفاده از این روش، می‌توان ایران را یک بستر بسیار مهم در این حوزه دانست. جاذبه‌های بسیار زیادی که در ایران در حوزه گردشگری مانند چشمه‌های آب گرم، وجود دارد، تنها با فراهم کردن چند جایگاه و امکانات رفاهی تبدیل به یک صنعت سودآور در ایران خواهد شد.

اما متاسفانه عدم تبلیغات موثر در این زمینه باعث شناخته نشدن ایران در این زمینه شده است؛ لذا تبلیغات در رسانه‌های مهم و معتبر جهانی یا داشتن جایگاهی مثل سفارت‌خانه‌ها یا کنسولگری‌ها در کشورهایی که در این زمینه از ما فعال‌تر هستند، می‌تواند ما را در زمینه طبیعت درمانی بسیار به جلو براند.

هزینه گردشگری سلامت

شاید بتوان گفت مهم‌ترین عاملی که باعث استقبال مردم از گردشگری سلامت شده است، هزینه پایین خدمات درمانی در کشورهای هدف است. اصولا کشورهای صنعتی یا حتی پیشرفته به دلیل طولانی بودن زمان انتظار بیماران برای رسیدگی به وضعیتشان و هزینه‌های بسیار بالای تشخیص، درمان و جراحی باعث گسیل شدن موجی از مردم از این کشورها به سمت کشورهایی می‌شوند که به عنوان مقصدهای گردشگری سلامت شناخته می‌شوند، در جدول زیر مقایسه کوچکی بر هزینه‌های درمانی در امریکا و کشورهای درحال توسعه شده است :

از دیگر عوامل استقبال عمومی از این نوع گردشگری، راحتی سفر را نیز باید در نظر گرفت. تکنولوژی باعث شده که در عرض چند ساعت از یک قاره به قاره دیگر سفر کرد.

اما نکته قابل تامل این است که هزینه‌های جانبی و غیرقابل پیش‌بینی سفر را نیز نباید فراموش کرد؛ هزینه‌هایی مثل هزینه بلیت رفت و آمد، اقامت، ترانسفر و تغذیه را باید در نظر گرفت.

در مجموع اگر هزینه‌های پیش بینی نشده سفر را در نظر نگیریم، هزینه‌ای که گردشگران سلامت خرج می‌کنند، حدود 70% - 30% کمتر از زمانی است که در کشور خود هزینه می‌کنند.

همین امر باعث گسیل شدن مردم از کشورهای توسعه یافته به کشورهای درحال توسعه می‌شود، در حال حاضر اولین مکان برای گردشگری سلامت قاره پهناور آسیا است.

چه عواملی در موفقیت ایران در گردشگری سلامت موثرند

به طور کلی در زمینه گردشگری سلامت چندین عامل در مقدم بودن ایران دخیل است :

1-     کاهش ارزش پول ایران در برابر دلار و یورو

2-     امکانات پزشکی و فناوری‌های پیشرفته در سطح جهانی

3-     جراحان بسیار مجرب در سطح بین المللی

4-     زمان انتظار نسبتا کوتاه

5-     فرصت‌های گردشگری و تفریحی

مقصدهای برتر در گردشگری سلامت

در این قسمت از مقاله قصد داریم، چند مقصد مشهور و معروف دنیا را نام ببریم. همچنین به این که در چه زمینه‌ای شهرت دارند نیز اشاره می‌کنیم. 

تاثیر کرونا بر گردشگری سلامت

با توجه به درصد بسیار بالای آلودگی ویروس کرونا و عدم امکان درمان، نزدیک به 90% از شرکت‌هایی که در این زمینه فعال بودند، دچار خسارات بی‌شمار و حتی تعطیلی شدند. اما مسئله اصلی این است که این بحران تا چه زمانی ادامه پیدا خواهد کرد؟ در این مدت شرکت‌های گردشگری در حوزه سلامت چه خواهند کرد؟ آیا در این شرایط ظرفیت برای گردشگری سلامت وجود دارد؟ وضعیت ایران در شرایط کرونا چگونه است؟

مطمئنا چنین آسیبی در ایران به علت قرار داشتن در تحریم‌های گوناگون بین المللی بسیار پررنگ‌تر بنظر می‌رسد.